نگاهی به سهم سوخت و خوراک پتروشیمی های ایران

صنعت پتروشیمی در چند دهه گذشته توسعه همه جانبه ای داشته است; توسعه و تحولاتی که با دیدگاه ها و مدیریت های متفاوت، سبب ساز اشتباهاتی شده که عوارضش تاکنون در این صنعت باقی مانده است. صنعت پتروشیمی همیشه با این پرسش ها به ویژه از بیرون از مجموعه روبه رو بوده که آیا احداث این تعداد مجتمع پتروشیمی دور از محدوده های عملیاتی و صنعتی و پراکنده در شهرهای مختلف، اقدامی کارشناسی بوده است؟ یا صدور مجوز برای احداث واحدهای متانول در دوره ای خاص صحیح بوده است؟

از مهم ترین چالش ها و نگرانی ها درباره صنعت پتروشیمی، موضوع تامین خوراک است، در حالی که بخش قابل توجهی از صنعت پتروشیمی با وجود دسترسی به منابع عظیم گازی در پارس جنوبی و تامین سوخت گاز و مشتقات آن، فعالیت خود را آغاز کرده اند، آیا نباید درباره کاهش ذخایرهای نعمت خدادادی در آینده نزدیک برنامه ریزی و چاره اندیشی شود؟ سهم پتروشیمی ها از منابع گاز امروز به چه مقدار رسیده است و آیا برای تنوع و تکمیل زنجیره ارزش محصولات تلاش می شود؟

گاز طبیعی، اتان، پروپان، بوتان، میعانات گازی و نفتا از جمله خوراک های اصلی برای مجتمع های پتروشیمی هستند که متناسب با موقعیت جغرافیایی، دسترسی به منابع سوخت و توجیه های اقتصادی هر کدام از این سوخت ها انتخاب می شوند. سهم گاز طبیعی در میان مجموعه خوراک های پتروشیمی ها قابل توجه است، اما در مقابل گاز مصرفی در بخش صنعت و خانگی رقم قابل توجهی به شمار نمی آید.

طبق اعلام و ارقام اعلام شده کارشناسان بین المللی، صنعت پتروشیمی در جهان به طور میانگین حدود 15 درصد از منابع نفت و گاز خود را به عنوان خوراک وارد زنجیره ارزش و تولید محصولات با ارزش افزوده بیشتر در مجتمع های پترشیمی می کند.

پیش بینی آینده این صنعت هم نشان می دهد این رقم به بیش از 20 درصد هم خواهد رسید. با این حساب سهم حدود 5 درصدی گاز طبیعی و مشتقات آن در خوراک پتروشیمی های ایران رقم چندان زیادی نیست.

شکل ایده آلی که صنعت پتروشیمی برای توسعه کتوازن و پایدار خود پیش بینی کرده، دسترسی به انواع خوراک مایع و گاز است، اما با وجود منابع غنی نفت و گاز در کشور، بهتر است به جای خام فروشی یا سوختن بخش زیادی از گاز تولیدی در بخش صنعتی و خانگی، این سهم در صنعت پتروشیمی تبدیل به ارزش افزوده شود.

اکنون حدود سه چهارم گاز کشور صرف بخش های خانگی و تجاری و صنایع کوچک و نیروگاه ها می شود و سهم صنایع عمده کمتر از 18 درصد است که نیمی از این مقدار، یعنی 8.7 درصد سهم صنعت پتروشیمی است.

به عبارت ساده تر، مجموع گازی که به عنوان خوراک و سوخت در اختیار صنعت پتروشیمی قرار می گیرد،6.7 درصد مصرف روزانه کشور معادل روزانه 62.5 میلیون مترمکعب است که از این میزان 43 درصد به عنوان خوراک و 57 درصد به عنوان سوخت استفاده می شود.

بر اساس تازه ترین اعلام شرکت ملی صنایع پتروشیمی، سهم صنعت پتروشیمی از گاز طبیعی به عنوان سوخت و خوراک 84 میلیون مترمکعب است. در عین حال گفته شده است که با توجه به مجتمع های در حال سوخت، گاز مورد نیاز پتروشیمی ها در سال 1404 حدود 153 میلیون مترمکعب در روز خواهد بود و با بهره برداری از طرح های جدید، این نیاز در سال 1405 روزانه به 163 میلیون مترمکعب می رسد.

به حداقل رساندن خام فروشی با توسعه صنایع پتروشیمی

صنعت پتروشیمی سالهاست به دنبال تولید محصولات با ارزش تر و تکمیل زنجیره ارزش و به همین دلیل است که به عنوان نمونه با افزایش تولید میعانات گازی به صورت گسترده در منطقه عسلویه تلاش می شود به سمت تولید محصولات آروماتیک حرکت کنیم. همچنین صنعت پتروشیمی اجرای طرح های MPG را در دستور کار جدی قرار داده و همزمان زنجیره تولید پروپیلن و سرانجام پلی پروپیلن را آغاز کرده است.

اکنون توسعه هوشمندانه صنعت پتروشیمی به عنوان نقشه راهی برای صنعت پتروشیمی در دستور کار قرار دارد که با نگاه به بازارهای آینده تدوین شده است و با برنامه ریزی های انجام شده صنعت پتروشیمی ایران به تعادل و توازن خواهد رسید. به همین دلیل اگرچه در مورد سهم تزریق گاز به صنایع و بخش خانگی، شرایطی اجتناب ناپذیر در شرایط کنونی وجود دارد، اما باید یادآوری کرد که هرچقدر بتوانیم سهم تزریق خوراک گاز به مجتمع های پتروشیمی را بیشتر کنیم، ارزش افزوده بیشتری در اقتصاد کشور ایجاد می شود و در نتیجه آن از خام فروشی به سمت ایجاد ارزش افزوده و ارزآوری و ایجاد اشتغال پایدار و رونق اقتصادی حرکت کرده ایم.

مجتمع های پتروشیمی مصرف کننده نفتا همچون پتروشیمی شازند، بندرامام، تبریز و ... با مشکل تامین خوراک روبه رو نیستند و حتی تامین کامل خوراک نفتای این واحدها موجب افزایش تولید سایر محصولات در مسیر زنجیره ارزش از جمله پروپیلن و پلی پروپیلن شده است، همچنین با کوشش ها و اعمال سیاست ها و برنامه های جامع و متوازن وزارت نفت، هم اکنون سبد تامین خوراک صنایع پتروشیمی متنوع است. بدان معنا که همزمان با توسعه پارس جنوبی و پالایشگاه ستاره خلیج فارس، اجرای طرح های جدید پتروشیمی با خوراک های ترکیبی در دستور کار قرار گرفته است.

مهمترین مزیت استفاده از خوراک های ترکیبی در طرح های جدید صنعت پتروشیمی، متنوع سازی سبد تولید محصولات، افزایش تاب آوری، تکمیل زنجیره های ارزش و جلوگیری از توسعه نامتوازن صنعت پتروشیمی است که با اجرای طرح های خوراک ترکیبی، میزان سودآوری طرح های خوراک مایع هم به طور خیره کننده افزایش می یابد و به همین نسبت، انگیزه سرمایه گذاران بخش غیردولتی در این حوزه دوچندان می شود.

کاهش نگرانی ها درباره کمبود خوراک

در شرایطی که موضوع کمبود منابع هیدروکربوری برای بسیاری از کشورهای تولیدکننده محصولات پتروشیمی وجود دارد، بسیاری از کشورها با مدیریت هوشمندانه منابع سوخت، در تلاش اند آینده تولید و بازار خود را حفظ کنند. صنعت پتروشیمی ایران هم با وجود فراز و نشیب بسیار در چند دهه اخیر، امروز به بلوغی رسیده که بتواند آینده خود در بازار جهانی را مدیریت کند و یکی از مهمترین موضوع ها مدیریت خوراک است.

مدیران صنعت پتروشیمی حالا دیگر به این نتیجه رسیده اند که اجرای طرح های خوراک ترکیبی، سودآوری طرح های خوراک مایع را به مقدار خیره کننده ای افزایش می دهد، همچنین مهمترین مزیت استفاده از این خوراک ها در طرح های جدید، ایجاد تنوع در سبد تولید محصولات، افزایش تاب آوری، تکمیل زنجیره های ارزش و جلوگیری از توسعه نامتوازن صنعت پتروشیمی است.

حالا دیگر سالهاست مهمترین مولفه توسعه صنعت پتروشیمی در اختیار داشتن سبد متنوع و مطمئنی از انواع خوراک های مایع و گاز است و تا زمانی که خوراک کافی و پایدار وجود نداشته باشد، توسعه ای در صنعت پتروشیمی اتفاق نخواهد افتاد.

اگرچه با توسعه پارس جنوبی افزون بر افزایش تولید و عرضه سوخت و خوراک متان، دوره کمبود شدید خوراک اتان و میعانات گازی صنایع پتروشیمی هم به پایان رسیده است، اما نگاهی به وضعیت تولید مجتمع های زنجیره آروماتیک صنایع پتروشیمی نشان می دهد این واحدها در سخت ترین شرایط تحریم بدون کسری و کمبود خوراک میعانات گازی در حال تولید، تامین نیاز داخلی و صادرات محصولات هستند.

اکنون حاضر وضع تولید در واحدهای الفینی و به دنبال آن مجتمع های مسیر خط لوله اتیلن غرب، از ثبت رکوردهای تازه تولید حکایت دارد که این رکورد شکنی به دلیل توسعه پارس جنوبی و افزایش ظرفیت تولید و تامین خوراک اتان در طول چند سال اخیر است.

اگرچه گاز و مشتقات آن و پتروشیمی ها می توانند سبد خوبی برای رسیدن به درآمد پایدار کشور باشند، اما باید یار ذخیره هم داشت. حالا دیگر پس از چند دهه، بخش قابل توجهی از میدان عظیم پارس جنوبی توسعه یافته، اما صنایع پتروشیمی دیگر مانند گذشته معطل خوراک گاز نمی ماند.