رقابت ایران و عربستان در صنعت پتروشیمی

توسعه صنعت پتروشیمی همسو با اجرای اهداف اقتصاد مقاومتی و جلوگیری از خام فروشی، موجب افزایش سهم صادرات غیرنفتی و ارتقای درآمد ارزی کشور، تکمیل زنجیره ارزش در صنایع پایین دستی و ایجاد ارزش افزوده و اشتغال بیشتر، توسعه و بهبود قدرت اقتصاد کشور و رفاه عمومی مردم می شود. از بعد داخلی بررسی ارزش صنایع پتروشیمی از یک سو به عنوان صنایعی استراتژیک در فراهم سازی مواد اولیه سایر بخش ها و از سوی دیگر با توجه به وزن بالایی که این صنعت در تشکیل بازار سهام دارد; حائز اهمیت است. این صنعت ضمن تاثیر پذیری از احولات برخی بازارها به ویژه بازار نفت، اثرات قابل ملاحظه ای بر روی سایر بازارها به ویژه بازار مالی دارد.

قیمت سهام شرکت های پتروشیمی در بازار سهام، وابستگی زیادی به قیمت محصولات پتروشیمی و همینطور وابستگی زیادی به تغییرات قیمت نفت در بازارهای جهانی دارد. ضمنا این صنایع می توانند کانالی برای انتقاال نوسانات قیمت جهانی نفت بر شاخص کل بازار سهام ایران باشند. به گزارش برخی منابع خبری و گفته ها برخی مسئولان در سال 1399 با افتتاح 17 طرح پتروشیمی جدید، کشور مرحله " جهش دوم" در صنعت پتروشیمی را پشت سر گذاشته و در سال 1400 آماده "جهش سوم" در این صنعت می شود. در جهش دوم پتروشیمی کشور 27 طرح تعریف شده است که تا پایان سال 1400 به بهره برداری خواهند رسید. از این تعداد 17 طرح تا پایان سال 1399 به بهره برداری رسیده و ظرفیت صنعت را از 66 میلیون تن فعلی به 90 میلیون تن افزایش می دهد و پیش بینی می شود این عدد در پایان سال 1400 به ظرفیت 100 میلیون تنی خواهد رسید و کشور به درآمد 25 میلیارد دلاری دست پیدا خواهد کرد. هدف ایران حرکت از سهم 2 درصدی ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی جهان، به سوی سهم تولیدی 6/3 درصدی است.

همچنین هدف گذاری دولت آن است که در جهش سوم نیز، ظرفیت تولید تا 133 میلیون تن در سال بالا برود و در کنار آن تنوع محصولات نیز بیشتر شود. در اقدامی امیدوارانه، وزارت نفت نیز توانست تولید گاز از میدان مشترک پارس جنوبی را از 280 میلیون متر مکعب در سال 1392 به 700 میلیون متر مکعب در شرایط فعلی برساند که نشان دهنده افزایش 420 میلیون متر مکعبی گاز از این میدان مشترک است.

عربستان; رقیب منطقه ای ایران

بیشتر مرکز پژوهش های مجلس طی یک بررسی پیش بینی کرده بود که عربستان با توجه به اقدامات مثبتی که در صنعت پتروشیمی خود انجام داده، در آینده می تواند جایگاه بهتری را در زمینه پتروشیمی نسبت به سایر کشورهای منطقه داشته باشد. صنعت پتروشیمی عربستان  یکی از رقبای مهم منطقه ای پتروشیمی ایران محسوب می شود. به گزارش آن مرکز یکی از دلایل موفقیت صنعت پتروشیمی عربستان، وجود برنامه های 5 ساله برای توسعه صنعتی در این کشور و بالا بردن سهم بخش خصوصی در تولید ناخالص داخلی تا حد 70 درصد و ایجاد شهرهای صنعتی جبیل و ینبع است که از جمله دستاوردهای این برنامه های پنج ساله بوده است.

شرکت سعودی آرامکو، جبیل و ینبع و سابیک از جمله بازیگران مهم صنعت پتروشیمی این کشور هستند.به عنوان مثال، شهر صنعتی جبیل در این کشور میزبان 160 شرکت صنعتی  بیش از 70 هزار ساکن تمام وقت است. این شرکت به تنهایی بیش از 7 درصد از تولید ناخالص داخلی عربستان را تشکیل می دهد. بر اساس گزارش مذکور، همچنین شرکت سابیک به عنوان یکی از صنایع مهم در پتروشیمی عربستان، در سال 2016 موفق به کسب رتبه چهارم در بین شرکت های شیمیایی جهان شده است.

آرامکو در بین کمپانی های نفتی جهان دارای بالاترین حجم تولید و همچنین بالاترین میزان ذخایر نفتی است. شرکت آرامکو در سال 2016 به طور متوسط روزانه 10.5 میلیون بشکه نفت تولید کرده است. اما یکی از ویژگی های صنعت پتروشیمی عربستان، وجود مشوق های خوب برای سرمایه گذاران داخلی و خارجی در این صنعت بوده و روند ورود شرکت های مختلف برای سرمایه گذاری در صنعت پتروشیمی این کشور تسهیل شده است.از جمله آنکه شرکت های مهمی مانند شورون فیلیپس، داو و سامیتومو در صنعت پتروشیمی این کشور حضور دارند.

توجه به صنعت پتروشیمی یکی از برنامه های سعودی ها بوده و قصد دارند سهم این صنعت از 16 درصد در سال 2015 را به 50 درصد در سال 2030 برسانند.در عربستان سازمان خاصی تحت عنوان اداره سرمایه گذاری عمومی عربستان سعودی تاسیس شده تا به سرمایه گذاران خارجی در مورد ثبت و راه اندازی کسب و کار آنها تا 30 روز بعد از ارائه درخواست، تضمین داده می شود.صادرات مواد شیمیایی و پلاستیک در سال 2016، حدود 60 درصد از صادرات غیرنفتی این کشور را به خود اختصاص داده است. در حال حاضر عربستان سعودی قصد دارد با برنامه های افزایش تولید داخلی و خارجی و گسترش صادرات خود، طی چند سال آینده به یکی از بازیگران اصلی بازار جهانی پتروشیمی تبدل شود. اجرای این برنامه ها با چشم انداز صعودی 2030 این کشور همسو است که یک طرح دولتی برای کاهش وابستگی عربستان به نفت، متنوع سازی اقتصاد آن و توسعه بخش های خدمات عمومی است.

هدف اصلی این طرح، ایجاد شرایط برای توسعه صنعت پتروشیمی عربستان و افزایش رقابت آن در صحنه بین الملل است. این اهداف از طریق افزایش قابل توجه صادرات محصولات پتروشیمی سعودی ها به بازارهای خارجی محقق خواهد شد.اواخر سال 1398 سعودی ها بیش از 2 میلیارد دلار سرمایه گذاری جدید در صنایع پتروشیمی خود را در دستور کار قرار داده اند که شامل یک کارخانه پلی اکریل آمید و یک پروژه آمونیاک در منطقه الجبیل بوده است. این سرمایه گذاری، با همکاری 5 شرکت خارجی یعنی باسف آلمان، رویال داچ شل، میتسوی ژاپن، SNF فرانسه و گروه متالورژی پیشرفته هلندی AMG صورت گفته است.

این سرمایه گذاری، علاوه بر توسعه بخش بالادستی پتروشیمی عربستان، نگاهی هم به توسعه تکمیلی در این بخش در صنایع میان دست و پایین دست دارد. مجتمع جدید پتروشیمی عربستان،سالانه یک میلیون و 150 هزار تن اتیلن، 850 هزار تن پروپیلن و 400 هزار تن آروماتیک، سوخت و مشتقات را در منطقه جبیل تولید خواهد کرد.انتظار می رود این مجتمع جدید پتروشیمی تا سه ماهه چهارم سال 2025 به بهره برداری برسد.

با توجه به موارد فوق الذکر، نباید رقیب را دست کم گرفت و رشد سعودی ها در صنعت پتروشیمی را تنها به داشتن نفت و گاز نسبت داد. احداث مجتمع صدرای سعودی ها در منطقه الجبیل با سرمایه 20 میلیارد دلاری، از مهم ترین طرح های پایین دستی خاورمیانه است. در این مجتمع، 25 واحد تولیدی قادر به تامین مواد اولیه مورد نیاز در بخش های مهم صنعتی نظیر صنایع خودروسازی، الکترونیک، نساجی، داروسازی، ساختمان و صنایع کشاورزی و زمینه ساز ایجاد اشتغال در این کشور هستند.