چای، نوشیدنی محبوب
چای، یک نوشیدنی محبوب در میان ایرانیان است که به عنوان رفع کننده خستگی شناخته می شود. این نوشیدنی در سطح جهان نیز محبوبیت خود را دارد. به طوری که بعد از آب، رکورد دار پر مصرف ترین نوشیدنی جهان است. نوشیدن چای از دیرباز مرسوم بوده. تاریخچه شناخت نخستین بوته چای به حدود پنج هزار سال پیش در کشور چین بر می گردد. امروزه انواع مختلف چای در جهان تولید و مصرف می شود که چای سیاه یکی از محبوب ترین آنها، مخصوصا در میان ایرانیان، است. نوشیدن چای بخشی از زندگی و عادات روزمره ما شده و همواره برای ما تداعی کننده طعمی گس و گیاهی معطر است. اما آیا هیچگاه به این اندیشیده اید که چه ترکیبات شیمیایی در چای وجود دارد؟ بد نیست در کنار آرامش دلچسبی که با نوشیدن چای تجربه می کنیم، قدری هم درباره ترکیبات موجود در آن بدانیم.
ترکیبات شیمیایی در چای
انواع ترکیبات شیمیایی در چای وجود دارد که خواص و ویژگی های آن را تشکیل می دهند. علاوه بر ترکیبات شیمیایی در چای، گروه هایی از مواد معدنی نیز در ترکیبات این نوشیدنی یافت می شود. درصد بالایی از محتویات برگ چای خشک (حدود 40 درصد) را پلی فنول ها به خود اختصاص می دهند. در ترکیبات چای، گروه های مختلفی نظیر آمینو اسید ها، آنزیم ها، ویتامین ها، کافئین، متیل گزانتین و مواد معدنی وجود دارد. علاوه بر موارد اشاره شده، عطر چای بخشی از ترکیبات چای را به خود اختصاص می دهد. عطر چای انواع مختلفی دارد. چیزی حدود 700 نوع عطر چای در ساختار این نوشیدنی یافت می شود. خود ترکیبات اشاره شده نیز موادی چون کاتچین، آنتی اکسیدان، تئافلاوین، تروبیسین، فلاوانول و فلاونوئید را در خود جای داده اند.
مواد و محتویات موجود در چای، ویژگی ها و خواص آن را تعیین می کنند. بطور مثال، رنگ تیره چای ناشی از مخلوط شدن آنزیم های چای با کاتچین موجود در آن است. یا ویژگی آرامش بخش بودن چای به سبب وجود کافئین و تیانین (نوعی آمینو اسید) است. ترکیبات شیمیایی در چای، در مرحله دم کردن و دم کشیدن آن، یکی یکی از درون برگ چای خارج شده و به محتویات آب جوش اضافه می شوند.
کاتچین، یکی از مهمترین ترکیبات شیمیایی در چای
کاتچین یکی از ترکیبات شیمیایی در چای است. کاتچین در انواع مختلف چای یافت می شود اما مقدار آن در چای سبز و چای سفید بسیار بیشتر است. چای سبز و چای سفید با داشتن منابع سرشار کاتچین، خواص فوق العاده ای برای سلامت انسان دارند. چای سیاه نیز حاوی کاتچین است. زمانی که چای را دم می کنیم، کاتچین موجود در چای به مرور از برگ آن خارج شده و وارد آب جوش می شود. کاتچین خواص متعددی دارد، پس نوشیدن چای نیز در رساندن این خواص به بدن، نقش مهمی ایفا می کند.
کاتچین در مواد مختلفی وجود دارد اما مقدار کاتچین موجود در چای بسیار بیشتر از دیگر مواد است. به جز برگ چای، کاتچین در میوه هایی نظیر هلو، زردآلو، گیلاس، تمشک، توت فرنگی، انگور سیاه و نیز در پوست سیب یافت میشود. در میان حبوبات و آجیل ها، لوبیا، پسته، فندق و بادام، مقادیر متفاوتی از کاتچین را در خود دارند. فرآورده های شکلاتی از دیگر منابع کاتچین هستند. خود دانه کاکائو مقدار زیادی کاتچین دارد. هرچه فرآورده های کاکائویی به مرحله خام بودن نزدیک تر باشند، کاتچین موجود در آنها بیشتر است.
کاتچین موجود در چای خواص متعددی برای سلامت انسان دارد. یکی از خواص آن، تنظیم کلسترول خون است. کاتچین، کلسترول منفی بدن (کلسترول LDL) را کاهش داده و نوع مثبت آن (کلسترول HDL) را افزایش میدهد. همچنین، کاتچین با افزایش مصرف انرژی سالم بدن انسان و حیوان، چربی بدن را پایین می آورد. در میان مواد شیمیایی در چای، کاتچین خاصیت آلرژی زدایی و آنتی باکتریال دارد. از دیگر خواص این ماده می توان به تقویت بهداشت دهان و حفاظت از دندان ها اشاره کرد. علاوه بر اینها، کاتچین با حذف اکسیژن فعال بدن، جلوی پیری و چین و چروک را می گیرد و به جوان ماندن بدن کمک میکند.
کافئین موجود در چای
کافئین یک ماده شیمیایی در چای است که از نوع مواد شیمیایی خوراکی به شمار می رود. مقادیر متفاوتی از کافئین، بسته به نوع چای و فرآوری آن، در چای یافت میشود. اما بطور کلی، چای به عنوان یکی از منابع کافئین شناخته شده. کافئین نوعی محرک است و علاوه بر خاصیت هوشیار کنندگی، خواص دیگری نیز دارد.
شاید جالب باشد که بدانید کافئین موجود در چای برای تقویت حافظه مفید است. این ماده از زوال عقل و بروز بیماری هایی نظیر آلزایمر جلوگیری می کند. برای افرادی که درد های ناشی از کم خوابی دارند، کافئین بسیار مفید و اثربخش است. همینطور کسانی که تلاش میکنند وزن بدن خود را حفظ کنند باید بدانند کافئین در کنترل وزن بدن تاثیر دارد. این ماده درد های عضلانی را کاهش میدهد و نیز در درمان سردرد های میگرنی موثر است. تاثیر کافئین تا آنجاست که حتی به عنوان یک عامل موثر برای پیشگیری از سرطان پوست شناخته میشود.
تئوبرومین و تئوفیلین هم که از دیگر مواد شیمیایی در چای هستند، از نظر ساختار و خواص، بسیار به کافئین شباهت دارند.
آنتی اکسیدان ها
آنتی اکسیدان ها از دیگر ترکیبات موجود در چای هستند و خواص بسیار دارند. آنتی اکسیدان ها موادی هستند که رادیکال های آزاد بدن را از بین می برند و مانع از انجام فرآیند اکسیداتیو در بدن میشوند. چیزی حدود 1 تا 6 درصد از وزن چای خشک را مواد آنتی اکسیدان تشکیل می دهد.
یکی از خواص آنتی اکسیدان های موجود در چای، تقویت سیستم ایمنی بدن است. این مواد باعث جوان ماندن پوست نیز می شوند. آنتی اکسیدان ها سم زدایی را در بدن افزایش می دهند، از بیماری سرطان جلوگیری می کنند و مانع بروز آلزایمر و بیماری های قلبی و سکته می شوند.
آیا ترکیبات موجود در چای بر حالات روحی انسان تاثیر می گذارند؟
لابد تا به حال فراوان تجربه کرده اید که با نوشیدن چای، حالات روحی شما تغییر می کند و احساس بهتری به شما دست می دهد. تاثیر چای بر حالات روحی انسان باعث شده نوشیدن آن برای رفع خستگی بسیار رایج باشد. ترکیبات شیمیایی در چای باعث ایجاد احساس آرامش و فراغت می شوند.
در ترکیبات موجود در چای، عناصری وجود دارد که اثر محرک بودن و هوشیار کنندگی دارند. کافئین، که یک ماده محرک معروف است، در ترکیبات چای یافت می شود. تیانین هم، که همین ویژگی را دارد، از عناصر موجود در چای است. این دو ماده مستقیما بر حالات روحی انسان تاثیر می گذارند و جالب است که چای هر دو ماده را در خود دارد. وجود هر دو ماده کافئین و تیانین در کنار هم در چای، باعث ایجاد حالت هم افزایی می شود. نوشیدن چای سبب می شود این دو ماده، افزایش هوشیاری و منبسط کنندگی را برای شخص به ارمغان آورند. چنین ویژگی هایی فقط در چای یافت می شود. چراکه وجود همزمان کافئین و تیانین در سایر نوشیدنی ها دیده نمی شود.
با نوشیدن چای، ابتدا بی حالی فرد توسط عنصر کافئین از بین می رود. سپس، تیانین در اثر بخشی کافئین تعادل ایجاد می کند و کیفیت آن را بالا می برد. تاثیر همزمان این دو عنصر باعث می شود با نوشیدن چای، نوعی آرامش، فراغت و تعادل را حس کنید که در هیچ نوشیدنی دیگر یافت نمی شود.
سخن آخر
می توان گفت نوشیدن چای بخش جدایی ناپذیر عادات روزمره ما است. واژه «چای» همواره معنی خاصی برای ما داشته و احساس آرامش را در ذهن ما تداعی کرده است. اگرچه اکثر ما به نوشیدن چای سیاه عادت کرده ایم، اما بد نیست از انواع دیگر چای، مخصوصا چای سبز، نیز غافل نشویم و انواع مختلف چای را به لیست نوشیدنی های خود اضافه کنیم. بهتر است در کنار مصرف این نوشیدنی آرامش بخش، درباره ترکیبات شیمیایی موجود در آن هم اطلاعاتی داشته باشیم و بدانیم ترکیبات شیمیایی در چای، چگونه بر حالات ما تاثیر می گذارند.