یکی از ترکیبات طبیعی که امروزه در تولیدات آرایشی و بهداشتی بسیاری مورد استفاده قرار میگیرد گلیسیرین یا گلیسرول میباشد. این مادهی طبیعی در واقع یک الکل سه عاملی بوده که خواص مفید بسیاری را خصوصا برای پوست و مو دارا میباشد. در این مطلب به طور خلاصه به برخی از این خواص، کاربردها و معایب و مزایای این ماده اشاره میکنیم
گلیسیرین چیست؟
چربیها یا لیپیدها بخش گستردهای از مواد زیستی و ترکیبات آلی را تشکیل میدهند. گلیسیرین نیز یکی از چربیهای مفید در میان ملکولها و مواد زیستی میباشد. پیش ساز این ماده، مادهای با ماهیت الکلی به نام گلیسرول میباشد. گلیسرول را در چربیهای گیاهی و حیوانی میتوان یافت اما در آزمایشگاه به صورت شیمیایی نیز ساخته میشود. پروپیلن الکل در ساخت گلیسیرین آزمایشگاهی نقش اصلی را ایفا میکند.
یکی از مواد تشکیل دهندهی چربیهای پوست ما نیز گلیسیرین میباشد. بنابراین میتوان در این ماده خواص بسیار مفیدی را جست و جو کرد. بنابراین از گلیسیرین میتوان در تولید محصولات بهداشتی مرتبط با پوست و مو استفاده نمود.
در گذشته نیز بسیاری از افراد برای حفظ رطوبت پوست دست و صورت از این مادهی مفید استفاده میکردند. البته گلیسیرینی که در گذشته استفاده میشده، ماهیت طبیعی داشته است. بنابراین امروزه هم توصیه میشود تا برای حفظ سلامت پوست، کمتر به سراغ مواد شیمیایی گران قیمت برویم.
فرمول شیمیایی گلیسیرین
یکی از مزیتهای این ماده، ایجاد رطوبت کافی بدون چرب کردن پوست میباشد. در واقع یکی از دلایلی که تولید کنندگان محصولات بهداشتی را به سمت استفاده از گلیسیرین در محصولات خود سوق میدهد، همین ویژگی میباشد. زیرا همانطور که گفته شد گلیسرول یک الکل سه عاملی بوده و از ایجاد چربی بیش از حد در پوست جلوگیری میکند.
مشخصات شیمیایی و فیزیکی:
- فرمول شیمیایی: C₃H₈O₃. این یعنی سه اتم کربن، هشت اتم هیدروژن و سه اتم اکسیژن دارد.
- شکل ظاهری: مایعی شفاف، بیرنگ و بیبو است.
- طعم: کمی شیرین است، به همین دلیل در صنایع غذایی هم کاربرد دارد.
- ویسکوزیته (غلظت): نسبتاً غلیظ است، چیزی شبیه شربت.
- حلالیت: به خوبی در آب و الکل حل میشود، اما در روغنها و هیدروکربنها حل نمیشود.
- نقطه جوش: ۲۹۰ درجه سانتیگراد (۵۵۴ درجه فارنهایت).
- نقطه ذوب: ۱۷.۸ درجه سانتیگراد (۶۴ درجه فارنهایت).
- جاذب رطوبت (Hygroscopic): یکی از مهمترین ویژگیهایش این است که رطوبت را از هوا جذب میکند. این خاصیت باعث شده در بسیاری از محصولات، به خصوص در محصولات مراقبت از پوست، بسیار محبوب باشد.
خواص گلیسیرین
برای گلیسیرین خواص بسیاری تعریف شده است. خواص منحصر به فرد این ماده تنها محدود به پوست نشده و موها را نیز تخت تأثیر قرار میدهد. همانطور که گفته شد از گلیسیرین برای خواص بی نظیرش در تولید انواع شامپوها، کرمها، صابونها، ترمیم کنندهای ناخن و بسیاری دیگر از محصولات آرایشی و بهداشتی استفاده میشود.
از جمله خواص گلیسیرین میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
• خاصیت مرطوب کنندگی: یکی از خواص کاربردی این ماده، حفظ رطوبت پوست و جلوگیری از دهیدراته شدن آن میباشد. در واقع چربی گلیسرول موجب میشود تا آب موجود در پوست راهی برای تبخیر نداشته باشد، بنابراین رطوبت پوست با استفاده از این ماده به خوبی حفظ خواهد شد. مصرف گلیسیرین به همراه کمی آب لیمو قبل از خواب به صورت موضعی بر روی پوست توصیه میشود.
• جلوگیری از پیری پوست: یکی از علل تشکیل چین و چروکهای پوستی در زمان پیری، کاهش خاصیت الاستیک و خشکی پوست میباشد. برای جلوگیری از رخداد این فرایند باید رطوبت پوست و نرمی آن را حفظ کرد. استفاده از گلیسرول به صورت روزانه باعث میشود تا چین و چروکهای پوستی با تأخیر بیشتری بر روی پوست ما ظاهر شوند.
• خاصیت ضد جوش و لکهای پوستی: برای از بین بردن آکنه و جوشهای پوستی محصولات بهداشتی کمی موجود میباشد. اغلب این محصولات تجاری نیز تأثیر کافی را برای از بین بردن این عارضههای پوستی ندارند. اما گلیسیرین به عنوان یک ترکیب طبیعی بسیار مؤثر میتواند به خوبی آکنه و جوشهای بد ریخت صورت را از بین ببرد. مصرف این ماده باید به صورت روزانه انجام گیرد تا نتایج مطلوب آن حاصل شود.
• از بین برندهی جوشهای سر سیاه: یکی از عارضههای پوستی آزار دهنده جوشهای سر سیاه میباشد. درمانهای مختلفی برای از بین بردن جوشهای سر سیاه پیشنهاد میشود اما به عنوان یک درمان خانگی میتوان از گلیسیرین یا ترکیبات حاوی این ماده استفاده نمود.
خاصیت ضد جوش گلیسیرین
• خاصیت پاک کنندگی: استفاده از پاک کنندههای شیمیایی به مرور زمان میتواند به پوست شما آسیب بزند. بنابراین بهتر است از یک پاک کنندهی طبیعی مثل گلیسرول برای تمیز کردن پوست صورت استفاده کنیم. ترکیب گلیسیرین و شیر یا سرکهی سیب یک پاک کنندهی قوی میسازد. از این پاک کنندهی طبیعی میتوان به عنوان یک جایگزین سالم برای محصولات شیمیایی استفاده نمود.
• درمان شورهی سر: یکی از علل ایجاد شوره بر روی پوست سر و موها، خشکی بیش از حد پوست و جدا شدن لایههای پوست سر میباشد. برای رفع این مشکل باید چربی و رطوبت پوست و موی سر را حفظ نمود. گلیسیرین به خوبی این وظیفه را برای شما انجام میدهد و باعث میشود تا شورهی سر تا میزان قابل توجهی کاهش یابد. شستشوی ماهیانه یا استفادهی روزانه از محلولهای گلیسیرین دار این مشکل شما را رفع خواهد کرد.
• چاقی صورت: بسیاری از افراد لاغر دوست دارند تا صورتی پر تر و چاق تر داشته باشند. بسیاری از قرصها و ترکیبات دیگر نیز تنها جنبهی تبلیغاتی داشته و تأثیر قابل توجهی ندارند. گفته میشود که ترکیب گلیسیرین با گلاب برای پوست صورت باعث جذب بیشتر چربی زیر گونهها میشود. همچنین با افزایش خاصیت الاستیک پوست پس از مصرف این ترکیب موجب میشود تا گونهها و به طور کلی صورت پر تر و چاق تر به نظر برسد.
گلیسیرین، مادهای بی بو و بی رنگ
• رفع خشکی لب: ترکها و خشک شدن لبها خصوصا در فصول سرد سال امری آزار دهنده برای افراد میباشد. استفاده از چرب کنندههای لب تجاری برای رفع خشکی لب مؤثر است اما در این مورد نیز استفاده از یک ترکیب طبیعی ارجحیت دارد. گلیسرول را میتوان به همراه عسل برای رفع این مشکل استفاده نمود. توجه داشته باشید که گلیسرول مورد استفادهی شما حتما باید غیر سمی باشد تا مشکلی برای دستگاه گوارش ایجاد نکند.
• از بین برندهی چروکهای دور چشم: پمادها و محصولات بهداشتی بسیاری برای رفع تیرگی و چین و چروک دور چشم در بازار موجود میباشند. اما مانند تمام مواردی که پیش از این نیز به آنها اشاره شد، در مورد رفع چین و چروک دور چشم نیز بهتر است از ترکیبات طبیعی استفاده نمود. پوست دور چشمها بسیار نازک و حساس میباشد، بنابراین معمولا اولین بخشی از صورت که تظاهرات پیری در آن نمایان میشود، دور چشمها میباشد. به طور طبیعی پوست ما دارای گلیسیرین میباشد. استفاده از گلیسیرین برای دور چشمها نیز باعث رفع چین و چروکها و تقویت میزان گلیسیرین موجود در پوست میشود. با رسیدن این ماده به پوست چربی بین چینها افزایش یافته و خاصیت کشسانی آن تقویت میشود. البته هنگام استفاده از گلیسرول در اطراف چشم، این ماده به هیچ وجه وارد محوطهی چشمی نشود.
کاربرد گلیسیرین
کاربردهای بسیاری برای این مادهی با ارزش وجود دارد. از گلیسیرین به علت خاصیت حلالیت بالایی که دارد، در تولید محصولات آرایشی و بهداشتی مانند کرمهای مرطوب کننده، لوسیونهای محافظ پوست، کرمهای ضد آفتاب، پاک کنندههای آرایشی و... استفاده میشود.
در تولید شامپوها و صابونهای دست و صورت نیز استفادهی گستردهای از گلیسرول میشود. زیرا حلالیت و خاصیت مرطوب کنندگی این ماده باعث لطافت و نرمی پوست و مو میشود. قطعا در تبلیغات یا بر روی جلد محصولات شوینده عبارت «حاوی گلیسیرین» را بارها مشاهده نمودهاید.
گلیسرول در دارو سازی نیز مورد استفاده قرار میگیرد. بسیاری از پمادهای رفع چین چروک صورت یا آب رسان پوست از گلیسیرین درست میشوند. همچنین این ماده در تولید قرصها و داروهای ملین برای درمان و پیش گیری از یبوست نیز مورد استفاده قرار میگیرید. خاصیت هیپراسموتیک و نرم کنندگی این داروها با وجود گلیسرول تکمیل میشود.
از گلیسیرین در تولید صابون استفاده میشود.
جالب است بدانید که از گلیسیرین در تولیدات صنایع غذایی نیز استفاده میشود. در واقع برای تولید انواع کلوچهها و کیکها میتوان از گلیسرول به عنوان یک شیرین کنندهی طبیعی استفاده کرد. انجمن رژیم غذایی آمریکا نیز استفاده از این ماده را برای صنایع غذایی تأیید کرده است.
مزایا و معایب گلیسیرین
در این مطلب به مزایای بسیاری از این ترکیب طبیعی اشاره کردیم. همانطور که گفته شد خاصیت آب رسانی، حفظ چربی، نرم کنندگی و... از مزایایی استفاده از گلیسیرین میباشد. اما مانند هر ترکیب زیستی دیگری این ماده نیز دارای عوارض مصرف و معایب مشخصی میباشد که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد.
• بروز آلرژی در برخی افراد: ممکن است پوست شما نسبت به این ماده از خود حساسیت نشان دهد. معمولا این حساسیت با ظهور قرمزی، تورم، آکنه و... بر روی پوست خود را نشان میدهد. برای جلوگیری از ایجاد آلرژی بهتر است مقادیر کم گلیسرول را بر روی پوست خود امتحان کرده و سپس از دوز مناسب آن استفاده کنید.
• علائم آزار دهنده در مصرف خوراکی: گلیسیرین نباید به صورت خوراکی مصرف شود مگر اینکه در صنایع غذایی برای این منظور فرآوری شده باشد. در مصرف خوراکی گلیسیرین خالص عوارضی مانند حالت تهوع، سر درد، سر گیجه و عدم تعادل مشاهده میشود.
• از بین رفتن گلوبولهای قرمز در تزریق وریدی: اگر گلیسرول به صورت داخل رگی تزریق شود، بسیاری از گلوبولهای قرمز خون از بین میروند و همولیز رخ میدهد. به همین منظور توصیه میشود که بانوان باردار، در دوران بارداری از ترکیبات حاوی گلیسرول خالص استفاده نکنند.
• خشکی پوست: همانطور که چربی موجود در گلیسیرین موجب حفظ رطوبت و نرمی پوست میشود، مصرف بی رویهی این ماده نیز به علت ماهیت الکیاش، باعث خشکی و لایه لایه شدن پوست میگردد. بنابراین میزان استفاده از این ماده در دوزهای استاندارد و مناسب بسیار حائز اهمیت است.